Αυξάνονται συνεχώς τα τελευταία χρόνια τα περιστατικά ηπατίτιδας και των επιπλοκών τους σε όλο τον δυτικό κόσμο - και στην Ελλάδα. Υπολογίζεται ότι περίπου 500 εκατ. άνθρωποι έχουν προσβληθεί παγκοσμίως από τους ιούς ηπατίτιδας Β και C, ενώ στην Ελλάδα το ποσοστό που πάσχει από τη νόσο ανέρχεται σε 2% - 2,5% του πληθυσμού για καθεμία από τις δύο λοιμώξεις.
Η μετακίνηση μεγάλων ομάδων πληθυσμού από περιοχές υψηλής ενδημικότητας (Αφρική, Ασία κ.α.) αλλάζει σημαντικά και γρήγορα τον παγκόσμιο χάρτη επιπολασμού της νόσου. Πρόσφατοι υπολογισμοί στη Γαλλία και τις ΗΠΑ προβλέπουν αύξηση κατά 61% των περιπτώσεων κίρρωσης και κατά 68% των περιπτώσεων ηπατοκυτταρικού καρκίνου εξαιτίας της χρόνιας ηπατίτιδας C. Αντίστοιχη μελέτη στην Ελλάδα υπολόγισε ότι το διάστημα 1998 - 2008 έχει παρατηρηθεί αύξηση κατά 21% των κιρρωτικών ασθενών και κατά 30% των περιστατικών πρωτοπαθούς καρκίνου του ήπατος (σε έδαφος χρόνιας ηπατίτιδας).
«Ως ηπατίτιδα ορίζουμε τη διάχυτη νέκρωση και φλεγμονή του ήπατος», εξηγεί ο λέκτωρ της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών (στη Β' Παθολογική Πανεπιστημιακή Κλινική του Ιπποκράτειου Νοσοκομείου), Σπήλιος Μανωλακόπουλος. «Αυτή είναι συνήθως αποτέλεσμα της βλαπτικής δράσης διαφόρων παραγόντων όπως είναι οι ιοί (ιογενής ηπατίτιδα), τα φάρμακα, το αλκοόλ, αλλά και αυτοάνοσων ή μεταβολικών νοσημάτων όπως είναι η παχυσαρκία».
Οι ηπατίτιδες διακρίνονται, ανάλογα με τη διάρκεια της δράσης του αιτίου που τις προκαλεί, σε οξείες και χρόνιες.
«Γενικώς, για χρόνια ηπατίτιδα μιλάμε όταν το αίτιο παραμένει πέραν του εξαμήνου», λέει ο κ. Μανωλακόπουλος. «Η χρόνια ηπατίτιδα, μέσω της συνεχούς νεκροφλεγμονώδους εξεργασίας, μπορεί να καταλήξει σε κίρρωση και ηπατοκυτταρικό καρκίνο. Η οξεία ηπατίτιδα, ανεξαρτήτως του αιτίου της και παρά την πολλές φορές έντονη συμπτωματολογία της (με έντονη καταβολή και ίκτερο, δηλαδή κίτρινη χρώση του δέρματος), δεν οδηγεί σε κίρρωση ή καρκίνο».
Οι ιοί αποτελούν το συχνότερο αίτιο ηπατίτιδας, τόσο στην Ελλάδα όσο και παγκοσμίως. Η ηπατική νόσος τελικού σταδίου, που οφείλεται σε χρόνια ιογενή ηπατίτιδα ή στην κατάχρηση αλκοόλ, είναι το συνηθέστερο αίτιο αναζήτησης ηπατικού μοσχεύματος παγκοσμίως.
«Οι κυριότεροι ηπατοτρόποι ιοί χαρακτηρίζονται από τα πέντε αρχικά γράμματα της αγγλικής αλφαβήτου, δηλαδή A, B, C, D (ή δ) και E», επισημαίνει ο κ. Μανωλακόπουλος. «Όλοι προκαλούν οξεία ηπατίτιδα, ενώ οι ιοί B, C, D σχετίζονται και με χρόνια ηπατίτιδα».
Τα συμπτώματα
Τα συμπτώματα της νόσου εξαρτώνται από τη φάση της ηπατίτιδας, που μπορεί να πάρει οξεία ή χρόνια μορφή.
«Η οξεία φάση μπορεί να παρουσιαστεί λίγες εβδομάδες έως μήνες από την είσοδο του ιού στο σώμα», λέει ο κ. Μανωλακόπουλος. «Συνήθως, τα συμπτώματα είναι ήπια και μπορεί να μπερδευτούν με μια απλή ίωση, καθώς περιλαμβάνουν αδυναμία, κόπωση, ανορεξία, ναυτία, εμετούς, πόνους στους μυς και την κοιλιά, πόνο στις αρθρώσεις, πυρετό και αποστροφή του καπνίσματος, ενώ μόνο μερικοί ασθενείς μπορεί να "κιτρινίσουν" (ίκτερος) και να εμφανίσουν σκοτεινόχρωμα ούρα σαν κονιάκ. Σπάνια, μπορεί η οξεία ηπατίτιδα να έχει πολύ βαριά πορεία (κεραυνοβόλος ηπατίτιδα) και να καταλήξει στον θάνατο».
Αντίθετα, οι ασθενείς με χρόνια ηπατίτιδα συνήθως δεν έχουν κανένα σύμπτωμα, ενώ ο ιός μπορεί στο μεταξύ να καταστρέφει το συκώτι. Μόνο στα τελικά στάδια (κίρρωση) θα εμφανιστούν οι σοβαρές συνέπειες αυτής της καταστροφής, όπως κιτρίνισμα του δέρματος και των ματιών, συσσώρευση υγρού στην κοιλιά, σύγχυση, έως κώμα και θάνατο.
Πώς μεταδίδονται
Ο ιός της ηπατίτιδας Α αποβάλλεται στα κόπρανα του ασθενούς. «Συνεπώς, η μετάδοση του ιού μπορεί να προληφθεί με την τήρηση των κανόνων υγιεινής, όπως σχολαστικό πλύσιμο χεριών και καλό καθαρισμό των λαχανικών», συμβουλεύει ο κ. Μανωλακόπουλος. «Έχει συνήθως ήπια συμπτωματολογία, που περιορίζεται σε λίγες εβδομάδες χωρίς ειδική θεραπεία και ιδίως στα παιδιά μπορεί να μη γίνει αντιληπτή. Άλλο μέτρο για την πρόληψη της ηπατίτιδας Α είναι ένα αποτελεσματικό εμβόλιο και προτείνεται σε ειδικές ομάδες πληθυσμού, όπως άτομα που εργάζονται σε μονάδες κατασκευής και επεξεργασίας τροφίμων».
Η μετάδοση των ιών της ηπατίτιδας Β, C και D γίνεται παρεντερικά ή σεξουαλικά, δηλαδή όταν έλθει κάποιος σε επαφή με μολυσμένα βιολογικά υγρά όπως αίμα και σπέρμα.
«Ο ιός δεν μεταδίδεται από μαγειρικά σκεύη, τουαλέτες και κοινωνικές δραστηριότητες (φιλί, αγκαλιά)», καθησυχάζει ο κ. Μανωλακόπουλος. «Συνηθέστεροι τρόποι μετάδοσης είναι η κοινή χρήση συριγγών κατά τη λήψη ναρκωτικών ουσιών, τα μολυσμένα εργαλεία που χρησιμοποιούνται για τατουάζ, η σεξουαλική επαφή με ασθενή με χρόνια ηπατίτιδα. Ο ιός μπορεί να μεταδοθεί και από την έγκυο μητέρα στο παιδί. Γενικώς, τα άτομα που έχουν στο στενό περιβάλλον τους ασθενή με ηπατίτιδα διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο».
Η μόνη διαφορά μεταξύ των ιών Β και C είναι ότι ο ιός ηπατίτιδας C δεν μεταδίδεται τόσο εύκολα με τη σεξουαλική επαφή, εκτός από πρακτικές που μπορεί να προκαλούν μικροαιμορραγίες. «Ο ιός της ηπατίτιδας D απαιτεί τον ιό ηπατίτιδας Β για να επιβιώσει», λέει ο κ. Μανωλακόπουλος, «και έτσι μιλάμε πάντοτε για συν-λοίμωξη B και D, η οποία κατά κανόνα επιδεινώνει την πορεία της χρόνιας ηπατίτιδας Β».
Οι ιοί της ηπατίτιδας Β και C παρουσιάζουν αυξημένη επίπτωση στους εξής ανθρώπους:
* Χρήστες ενδοφλέβιων ουσιών.
* Αιμοκαθαιρόμενους ασθενείς.
* Όσοι έχουν πολλούς σεξουαλικούς συντρόφους χωρίς τη χρήση προφυλακτικού.
* Όσοι ασχολούνται με αίμα ή παράγωγά του.
«Ο ιός της ηπατίτιδας Ε προσβάλλει συνήθως ταξιδιώτες στις ενδημικές περιοχές, ενώ ο ιός της ηπατίτιδας Α προσβάλλει πιο συχνά παιδιά, ηλικιωμένους και ανοσοκατεσταλμένους ασθενείς», λέει ο κ. Μανωλακόπουλος.
Οι θεραπείες
Ο κίνδυνος μετάπτωσης από οξεία ηπατίτιδα σε χρόνια εξαρτάται από:
* Tον τύπο του ιού.
* Tην ηλικία και την κατάσταση του ανοσιακού συστήματος του ξενιστή, δηλαδή του ατόμου που μολύνθηκε.
«Από τα άτομα που θα έλθουν σε επαφή με τον ιό της ηπατίτιδας Β, 2% - 5% των ενηλίκων και 60% - 90% των παιδιών δεν θα μπορέσουν να αποβάλλουν τον ιό από το σώμα τους και θα μεταπέσουν σε χρονιότητα», τονίζει ο κ. Μανωλακόπουλος. «Από αυτούς τους ασθενείς, 30% - 40% θα εμφανίσει κίρρωση ύστερα από περίπου 15 χρόνια. Αυτά τα άτομα, αν δεν λάβουν έγκαιρα θεραπεία, θα οδηγηθούν σε πλήρη καταστροφή του συκωτιού ή και σε ηπατοκυτταρικό καρκίνο, καταστάσεις που καταλήγουν στον θάνατο».
Υπάρχουν όμως αποτελεσματικές θεραπείες για τις χρόνιες ηπατίτιδες; «Σε αντίθεση με τη γενική αντίληψη που επικρατούσε πριν από λίγα έτη, δηλαδή ότι οι χρόνιες ιογενείς ηπατίτιδες δεν επιδέχονται θεραπεία, σήμερα διαθέτουμε αρκετά μεγάλο αριθμό πολύ αποτελεσματικών φαρμάκων _ που προβλέπεται να αυξηθεί τα επόμενα χρόνια _ τα οποία αλλάζουν τη φυσική πορεία της νόσου», απαντά ο κ. Μανωλακόπουλος.
Η θεραπεία της χρόνιας ηπατίτιδας Β περιλαμβάνει σήμερα έξι διαφορετικούς παράγοντες. «Η ιντερφερόνη είναι το πρώτο _ χρονικά _ φάρμακο που μπήκε στη θεραπευτική φαρέτρα, έχει ανοσοτροποποιητική και αντιιική δράση, είναι ενέσιμο και γίνεται μία φορά την εβδομάδα για 12 μήνες», ενημερώνει ο κ. Μανωλακόπουλος. «Το ένα τρίτο των ασθενών που θα λάβουν ιντερφερόνη θα έχει μακροχρόνια ύφεση της νόσου, με αποτέλεσμα να μειώνεται ο κίνδυνος ανάπτυξης των επιπλοκών της».
Τα υπόλοιπα φάρμακα είναι αμιγώς αντιιικά και χορηγούνται από το στόμα ως δισκία. Στην κατηγορία αυτή ανήκουν η λαμιβουδίνη, η διπιβαλική αδεφοβίρη, η εντεκαβίρη, η τελμπιβουδίνη και η τενοφοβίρη. Αντίθετα από την ιντερφερόνη, η θεραπεία με τα δισκία διαρκεί για πολλά έτη. «Σήμερα γνωρίζουμε ότι η θεραπεία με τα αντιιικά φάρμακα καταστέλλει τον πολλαπλασιασμό του ιού, μειώνει τη φλεγμονή στο ήπαρ, αναχαιτίζει την εξέλιξη σε κίρρωση και μακροπρόθεσμα προσφέρει ζωή, ενώ για τους βαρέως πάσχοντες ανοίγει διάπλατα τις πόρτες των κέντρων μεταμόσχευσης», υπογραμμίζει ο κ. Μανωλακόπουλος.
Από τους μολυνθέντες με τον ιό της ηπατίτιδας C, οι περισσότεροι δεν θα μπορέσουν να αποβάλουν τον ιό και θα αναπτύξουν χρόνια ηπατίτιδα. «Το 60% - 80% όσων έχουν μολυνθεί θα μεταπέσει σε χρόνια ηπατίτιδα και από αυτούς περίπου το ένα τρίτο θα έχει κίρρωση ή καρκίνο του ήπατος ύστερα από 15-20 χρόνια», λέει ο κ. Μανωλακόπουλος. «Η θεραπεία έναντι του ιού ηπατίτιδας C αποτελείται από ενέσεις ιντερφερόνης και δισκία ριμπαβιρίνης για 6 ή 12 μήνες ανάλογα με τον τύπο του ιού και την ανταπόκριση του ασθενούς».
Η χρόνια ηπατίτιδα C αποτελεί σήμερα ιάσιμο νόσημα, γεγονός που καθιστά όλους τους ασθενείς υποψήφιους για θεραπεία. Επιπλέον, η δυνατότητα πρόβλεψης του αποτελέσματος της θεραπείας από τις πρώτες εβδομάδες της θεωρείται σημαντικό όπλο τόσο για το γιατρό όσο και για τον ασθενή, γιατί τον ενθαρρύνει να συνεχίσει τη θεραπεία.
Σχεδόν όλα τα νοσοκομεία τριτοβάθμιας περίθαλψης στην Ελλάδα διαθέτουν εξειδικευμένους γιατρούς(ηπατολόγους), που μπορούν να χειριστούν τις νόσους του ήπατος και να δώσουν απαντήσεις και λύσεις στους ασθενείς. Η διάγνωση της ιογενούς ηπατίτιδας γίνεται πολύ εύκολα, με μια απλή και φθηνή εξέταση αίματος.
Παράλληλα, οι ερευνητικές προσπάθειες συνεχίζονται διεθνώς και πολλά νέα φάρμακα βρίσκονται σε φάση δοκιμών. Ελπίζουμε ότι στο μέλλον θα βοηθήσουν να αυξηθεί το ποσοστό των ασθενών που θα απαλλαγούν από τον ιό με θεραπείες μικρότερης διάρκειας.
Για προστασία από παράγοντες που θα επιταχύνουν την ηπατική βλάβη, συνιστώνται στους πάσχοντες τα εξής:
* Nα έχουν στενή ιατρική παρακολούθηση.
* Να εφαρμόζουν τους κανόνες υγιεινής.
* Να εμβολιάζονται για τους άλλους ιούς ηπατίτιδας.
* Να αποφεύγουν το αλκοόλ.
Οι ομάδες υψηλού κινδύνου
Καθένας, ανεξαρτήτως ηλικίας, φύλου ή σεξουαλικών προτιμήσεων, μπορεί να μολυνθεί από ηπατίτιδα Β. Διατρέχετε όμως μεγαλύτερο κίνδυνο αν:
* Είχατε σεξουαλική επαφή χωρίς προφυλακτικό με περισσότερους από έναν συντρόφους.
* Είχατε σεξουαλική επαφή χωρίς προφυλακτικό με κάποιον μολυσμένο με ηπατίτιδα Β.
* Έχετε ένα σεξουαλικώς μεταδιδόμενο νόσημα, όπως γονόρροια ή χλαμύδια.
* Έχετε μοιραστεί βελόνες για έγχυση ενέσιμων φαρμάκων.
* Μοιράζεστε το σπίτι σας με κάποιον πάσχοντα από χρόνια ηπατίτιδα Β.
* Κάνετε μια εργασία που σας εκθέτει σε ανθρώπινο αίμα.
* Κάνατε μετάγγιση αίματος ή πήρατε παράγωγα αίματος πριν από το 1972.
* Κάνετε αιμοδιάλυση για νεφρική ανεπάρκεια.
* Ταξιδεύετε σε περιοχές με υψηλά ποσοστά μόλυνσης από ηπατίτιδα Β, όπως Αφρική, Νοτιοανατολική Ασία, περιοχή του Αμαζονίου, νησιά του Ειρηνικού και Μέση Ανατολή ή οι γονείς σας γεννήθηκαν σε αυτές τις περιοχές.
* Γεννηθήκατε από μητέρα που είχε μολυνθεί από τη νόσο.
Ο ρόλος του ήπατος
Το ήπαρ είναι από τα πιο σημαντικά όργανα του ανθρώπινου σώματος γιατί:
* Eίναι υπεύθυνο για τη διάσπαση βλαβερών χημικών ουσιών.
* Είναι υπεύθυνο για τη δημιουργία σημαντικών πρωτεϊνών.
* Επηρεάζει την πήξη του αίματος.
* Διασπά τις τροφές που προσλαμβάνουμε σε μικρότερα συστατικά, που μπορούν να χρησιμοποιηθούν από τα κύτταρα.
Συμβουλές προστασίας
Για να προστατέψετε το ήπαρ σας και να προλάβετε ηπατολογικά προβλήματα, πρέπει να ακολουθείτε τις εξής επιστημονικές οδηγίες:
1. Να πίνετε αλκοολούχα ποτά με μέτρο ή και καθόλου. Πάνω από ένα ποτό την ημέρα για τις γυναίκες και πάνω από δύο ποτά την ημέρα για τους άνδρες είναι αρκετά για να οδηγήσουν ύστερα από χρόνια σε κίρρωση του ήπατος.
2. Μην αναμειγνύετε ποτέ φάρμακα με αλκοόλ. Ειδικά η ακεταμινοφένη μπορεί να είναι τοξική για το ήπαρ ακόμα και εάν πίνετε με μέτρο.
3. Εμβολιαστείτε. Αν βρίσκεστε σε αυξημένο κίνδυνο για μόλυνση από ηπατίτιδα ή αν έχετε μολυνθεί ήδη από οποιονδήποτε τύπο ιού ηπατίτιδας, μιλήστε με τον γιατρό σας για το θέμα του εμβολιασμού.
4. Να χρησιμοποιείτε τα φάρμακα με σύνεση. Να παίρνετε φάρμακα μόνον όταν τα χρειάζεστε πραγματικά και μόνο στις συνιστώμενες δόσεις. Συμβουλευθείτε τον γιατρό σας προτού χρησιμοποιήσετε συμπληρώματα από βότανα ή πάρετε ταυτόχρονα διαφορετικά φάρμακα.
5. Ενημερωθείτε για τα συμπληρώματα διατροφής. Ορισμένα συμπληρώματα από βότανα μπορεί να είναι τοξικά για το ήπαρ. Να αποφεύγετε επίσης τις υψηλές δόσεις βιταμινών Α, D, E και K.
6. Να αποφεύγετε την επαφή με το αίμα και τα σωματικά υγρά άλλων ανθρώπων.
7. Να είστε προσεκτικοί με τα σπρέι. Αν χρησιμοποιείτε ένα καθαριστικό σπρέι, να βεβαιώνεστε πριν ότι το δωμάτιο αερίζεται και να φοράτε μάσκα και γάντια. Το ίδιο ισχύει για εντομοκτόνα, φυτοφάρμακα, μπογιές και άλλες τοξικές χημικές ουσίες.
8. Μην τρώτε πολλές λιπαρές τροφές.
9. Να παρακολουθείτε το σωματικό βάρος σας. Ακόμα και αν δεν πίνετε αλκοόλ, η παχυσαρκία μπορεί να βλάψει σοβαρά το ήπαρ σας.
