Γράφει ο Αθαν. Χ. Παπανδρόπουλος
-Ως γνωστόν, οι σεισμοί και τα ηφαίστεια είναι το αποτέλεσμα των υπόγειων μετακινήσεων δυνάμεων οι οποίες επηρεάζουν τις τεκτονικές πλάκες. Το ίδιο ισχύει και για την οικονομία. Είναι απαραίτητο να παρατηρούμε και να γνωρίζουμε όσο καλύτερα γίνεται τις υπόγειες οικονομικές δυνάμεις, οι οποίες τελικώς ερμηνεύουν αναδυόμενα γεγονότα. Γεγονότα τα οποία δεν σημαίνει ότι έχουν στιγμιαίο χαρακτήρα όταν εκδηλώνονται. Αντιθέτως, προετοιμάζονται πολλά χρόνια πριν, κατά κανόνα αθόρυβα, και είναι ξαφνικά παρόντα.
Κλασική, από την άποψη αυτή, είναι η περίοδος των δεινοσαύρων. Τα «ευγενή» αυτά ζώα της προϊστορίας κυριάρχησαν στην τροφική αλυσίδα περί 130 εκατομμύρια χρόνια.
Όμως, όταν ο πλανήτης μπήκε σε νέες γεωγραφικές συνθήκες, εξαφανίστηκαν οριστικά μέσα σε 10.000 χρόνια. Με άλλα λόγια, όταν η ζωή στον πλανήτη μας πέρασε από την εξελικτική βιολογία στην ακρίβεια της ισορροπίας, η κατάσταση άλλαξε άρδην.
Όπως λοιπόν οι τεκτονικές πλάκες ιχνογραφούν τη γεωλογία, πέντε είναι σήμερα οι δυνάμεις οι οποίες διαμορφώνουν την οικονομική τοπογραφία. Καθεμία δε από αυτές, αν και από μόνη της είναι αρκετά δυνατή, συνδυαζόμενη με άλλες δημιουργεί την αποκαλούμενη καπιταλιστική ισορροπία. Ποιες είναι, όμως, οι πέντε μεγάλες δυνάμεις που κυριαρχούν σήμερα στη γεωπολιτική και τη γεωοικονομία;
Πρώτη δύναμη είναι η πτώση και το τέλος του κομμουνισμού.
Δεύτερη δύναμη είναι το πέρασμα της βιομηχανίας από τους φυσικούς πόρους, άρα τις πρώτες ύλες, στη γνώση και την ανάδειξη της πληροφορίας ως πηγής παραγωγής πλούτου.
Τρίτη δύναμη είναι οι δημογραφικές αλλαγές και οι κοινωνικές τους επιπτώσεις.
Τέταρτη δύναμη είναι η παγκοσμιοποίηση.
Πέμπτη δύναμη, τέλος, είναι η απουσία κυρίαρχης δύναμης, παρά τη μάλλον υπεραπλουστευμένη φιλολογία περί αμερικανικής μονοκρατορίας. Ας δούμε, όμως, αναλυτικότερα τη δομή αυτών των πέντε δυνάμεων, τις διάφορες πτυχές τους, καθώς τις επιπτώσεις τους.
Μετά την κατάρρευση του κομμουνισμού, περίπου 2 δισεκατομμύρια άνθρωποι και απίστευτοι πόροι μπήκαν στην παγκόσμια αγορά κι επηρεάζουν δραματικά την πορεία της. Έτσι, στον ενεργειακό τομέα, η πρώην Σοβιετική Ένωση είναι ο πρώτος παγκόσμιος παραγωγός πετρελαίου, με τεράστια αποθέματα υπό την Κασπία Θάλασσα και στις βόρειες ακτές της Σιβηρίας. Το γεγονός αυτό κατάργησε την κυριαρχία της Σαουδικής Αραβίας στη διεθνή αγορά και, βεβαίως, δημιουργεί νέους όρους λειτουργίας της αγοράς υγρών καυσίμων.
Στη γεωργία, η είσοδος της Ουκρανίας στην παγκόσμια αγορά δημητριακών οδηγεί ήδη σε ανακατατάξεις, μάλλον δυσάρεστες για τους παραδοσιακούς παραγωγούς δημητριακών. Επίσης, σημαντικές ανακατατάξεις θα σημειωθούν και στον τουριστικό τομέα, με νέους παίκτες να μπαίνουν με αξιώσεις στη διεθνή αγορά. Μια αγορά η οποία θα επηρεαστεί πολύ από τα φαινόμενα της τυφλής τρομοκρατίας κα των προσφορών νέων μορφών τουρισμού.
Άνοδο σε διάρκεια θα σημειώσει η εκπαίδευση. Καθηγητές από τις αναπτυσσόμενες χώρες θα δέχονται να εργάζονται στις αναπτυγμένες χώρες με χαμηλότερους μισθούς.
Το φαινόμενο αυτό είναι ήδη αισθητό στις ΗΠΑ. Στη βιομηχανία, το outsourcing θα κερδίζει συνεχώς έδαφος, και χώρες όπως η Κίνα, η Ινδία και η Βραζιλία όχι μόνον θα αξιοποιούν τα συγκριτικά τους πλεονεκτήματα, την αμοιβή της εργασίας, αλλά θα γίνουν και ισχυροί ανταγωνιστές στις σύγχρονες τεχνολογίες. Συνεπώς, οι χώρες αυτές θα κάνουν έντονη την παρουσία τους και στην παραγωγή γνώσεων.
Όσο για το ρόλο της γνώσης στον 21ο αιώνα, αποδεικνύεται από το γεγονός ότι, από τις δώδεκα πρώτες βιομηχανίες διεθνώς το 1990, το 2006 μόνο μία υπήρχε στη σχετική κατάταξη, η Τζένεραλ Ελέκτρικ. Μικροβιολογία, ρομποτική, νανοτεχνολογία, γενετική είναι μερικές από τις σημαντικές παραγωγικές δραστηριότητες που θα απογειωθούν στον αιώνα μας. Ας σημειωθεί, επίσης, ότι η είσοδος της γνώσης στην παραγωγή θα μεταβάλει και τις διοικητικές ιεραρχίες των επιχειρήσεων, οι οποίες θα έχουν πανεύκολες προσβάσεις στη διεθνή αγορά κεφαλαίων.
Επίσης, οι επιχειρήσεις θα πρέπει να φροντίζουν όλο και περισσότερο την εικόνα τους, τη φήμη τους, τη θεσμική και εσωτερική τους επικοινωνία, καθώς και την ενεργό παρουσία τους στις κοινωνίες των πολιτών.
Οι φυσικές πλουτοπαραγωγικές πηγές, από την πλευρά τους, παρακμάζουν και οι τιμές των πρώτων υλών τα 25 τελευταία χρόνια έπεσαν κατά 60%. Έτσι εξηγούνται και οι σημαντικές αναδιαρθρώσεις στην παγκόσμια αγορά χάλυβα.
Τα 35 προσεχή χρόνια, εντυπωσιακές θα είναι και οι δημογραφικές εξελίξεις, με τον παγκόσμιο πληθυσμό να αυξάνεται κατά 3 δισεκατομμύρια ψυχές περίπου κι έτσι να ανέρχεται στα 8,5 δισεκατομμύρια, από 5,7 δισεκατομμύρια που είναι σήμερα.
Αυτή η πληθυσμιακή άνοδος θα οδηγήσει και σε έντονα μεταναστευτικά ρεύματα. Εκτιμάται ότι στην προσεχή εικοσαετία περισσότερα από 100 εκατομμύρια άτομα θα εγκαταλείψουν τις φτωχές χώρες με προορισμό τις πλουσιότερες. Το μεταναστευτικό ρεύμα θα ενισχύεται και από την παγκοσμιοποίηση της τηλεόρασης και των προτύπων που αυτή μεταφέρει από τις πλούσιες χώρες.
Ωστόσο, πέρα από τα μεταναστευτικά ρεύματα, στις αναπτυγμένες χώρες θα τεθούν σοβαρά προβλήματα από τη δημογραφική γήρανση και από την επιμήκυνση του προσδόκιμου ζωής. Εκτιμάται, έτσι, από πολιτικής πλευράς ότι το 2025 οι ψηφοφόροι άνω των 60 ετών θα αποτελούν την πλειοψηφία στις αναπτυγμένες χώρες.
Μια τέτοια εξέλιξη, όμως, θα έχει δραματικές δημοσιονομικές επιπτώσεις. Ειδικά στην Ευρώπη, όπου το 2005 το 35% των προϋπολογισμών των χωρών της ευρωζώνης ήταν αφιερωμένο στους ηλικιωμένους. Υπό αυτές τις συνθήκες, είναι πολύ πιθανόν η μετανάστευση να λύσει κάποια δημοσιονομικά προβλήματα, όμως σίγουρα θα δημιουργήσει άλλα.
Αναφορικά με την παγκοσμιοποίηση, όλες οι ενδείξεις καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι, παρά τις αντιδράσεις που προκαλεί, ο ρόλος της θα ενισχύεται και θα καλύπτει όλο και περισσότερους τομείς της ζωής στον πλανήτη μας.
Αυτό το ζούμε σήμερα με αφορμή την παγκόσμια χρηματοοικονομική κρίση, η οποία πυροδοτήθηκε από την πτώχευση της μεγάλης τράπεζας «Λίμαν Μπράδερς» και διαδόθηκε με μεγάλη ταχύτητα σε ολόκληρο τον πλανήτη. Συνεπώς, οι οικονομίες είναι έντονα αλληλεξαρτημένες και το γεγονός αυτό σημαίνει πολλά για την περαιτέρω πορεία της παγκόσμιας οικονομίας.
Στο γεωπολιτικό και γεωοικονομικό επίπεδο, παρά τη δαιμονολογική φαιοκόκκινη προπαγάνδα, είναι σαφές ότι μπήκαμε σε έναν υπερπολικό κόσμο, στον οποίο οι μικροπαίκτες αποτελούν μεγάλες δυνάμεις, σε όλα τα επίπεδα. Μπορεί οι ΗΠΑ να είναι σημαντική στρατιωτική και οικονομική δύναμη, πλην όμως αυτό ούτε απτά αποτελέσματα έχει, ούτε την παγκόσμια ανάπτυξη προωθεί. Κατά τον καθηγητή ευρωπαϊκής ιστορίας Τίμοθι Γκόρντον Ας, σε αυτόν το νέο υπερπολικό κόσμο ξεχωρίζουν τρεις τάσεις:
Η πρώτη και πιο γνωστή είναι η άνοδος, ή επάνοδος, και άλλων δυνάμεων -της Κίνας, της Ινδίας, της Βραζιλίας και της αναστημένης Ρωσίας- οι οποίες διαθέτουν ισχύ ή πόρους ικανούς να ανταγωνιστούν εκείνους των κατεστημένων δυτικών δυνάμεων.
Η δεύτερη αφορά στην αυξανόμενη ισχύ διαφόρων μη κρατικών οντοτήτων, από τη Χαμάς, τη Χεζμπολάχ και την Αλ-Κάιντα μέχρι τις μη κυβερνητικές οργανώσεις (ΜΚΟ) όπως η Γκρινπίς, και από μεγάλες ενεργειακές και φαρμακευτικές επιχειρήσεις έως περιφερειακές οντότητες και θρησκείες.
Οι εξελίξεις στις τεχνολογίες πληροφόρησης και τα πλανητικά μίντια
Οι τεχνολογικές εξελίξεις στους εξοπλισμούς επιτρέπουν σε πολύ μικρές ομάδες ανθρώπων να ανταγωνιστούν ισχυρά κράτη, πετώντας π.χ. αεροπλάνα στους Δίδυμους Πύργους, στοχεύοντας τη Χάιφα με πυραύλους, επιτιθέμενες εναντίον αμερικανικών στρατιωτικών στόχων στο Ιράκ, βομβαρδίζοντας το μετρό του Λονδίνου (φωτογραφία επάνω), απελευθερώνοντας δηλητηριώδη αέρια σε αυτό του Τόκιο, επιδιώκοντας να ανατινάξουν αεροπλάνα.
Οι εξελίξεις στις τεχνολογίες πληροφόρησης και τα πλανητικά μίντια σημαίνουν ότι ακόμα και η ισχυρότερη δύναμη του κόσμου μπορεί να χάσει έναν πόλεμο, ίσως όχι στο γεμάτο αίμα και καπνούς πεδίο της τιμής, αλλά σε εκείνο της διεθνούς κοινής γνώμης. Κάτι τέτοιο έχουν πάθει οι ΗΠΑ, κάτι που μπορεί να διαπιστώσει κανείς αν κοιτάξει προσεκτικά στις δημοσκοπήσεις την πορεία της αμερικανικής δημοφιλίας από το 2002, ακόμα σε φιλοαμερικανικές παραδοσιακά χώρες.
Βέβαια, μετά την εκλογή στο προεδρικό αξίωμα του Μπαράκ Ομπάμα (φωτογραφία), η κατάσταση βελτιώνεται, αλλά οι ΗΠΑ δεν παύουν να θεωρούνται αντιπαθής χώρα. Τους επιρρίπτονται δε ευθύνες και για την παγκόσμια οικονομική κρίση, πράγμα που είναι αλήθεια. Από την άλλη πλευρά, η χρηματοοικονομική κρίση δείχνει να ξεπερνιέται, όχι χωρίς τραύματα, γεγονός που στην συνέχεια θα κάνει ακόμη εντονότερες τις αλλαγές που ήδη περιγράψαμε.
[ΑΠΟΓΕΥΜΑΤΙΝΗ]
