Στον επόμενο χτύπο της καρδιάς. πόνος. Ένας πόνος δυνατός, άγνωστος, που καρφώνεται στο πίσω μέρος του στέρνου προς τα αριστερά και απλώνεται πίσω στην ωμοπλάτη - και που συχνά έρχεται χωρίς προειδοποίηση, σαν απρόσκλητος επισκέπτης
Η καρδιά αρρωσταίνει από τις "κραιπάλες"
Έτσι, σαν λογαριασμός που ζητά να πληρωθεί, έρχεται το έμφραγμα. Η καρδιά μας επαναστατεί και μας λέει ότι δεν μπορούμε να την «χορεύουμε» στη δική μας μουσική. Με έναν οξύ πόνο αρχίζει να μας λέει αντίο - αρχίζει, δηλαδή, να νεκρώνεται, αφού «βουλώνει» μία από τις στεφανιαίες αρτηρίες που μεταφέρουν το αίμα σε αυτήν και την κάνουν να χτυπάει.
Από αυτό το λεπτό και μετά, ο χρόνος αρχίζει να μετρά αντίστροφα, απαιτώντας να μη χάσουμε λεπτό, να καλέσουμε εμείς ή οι γύρω μας ασθενοφόρο, διότι από την άμεση βοήθεια σε νοσοκομείο κρέμεται η ζωή μας.
Ομάδες υψηλού κινδύνου
Το έμφραγμα του μυοκαρδίου δεν έρχεται εν αιθρία, αρχίζει σιγά- σιγά και τρυπώνει στις συνήθειες της ζωής μας.
Παχυσαρκία, κάπνισμα, υψηλή χοληστερίνη και αρτηριακή πίεση, καθιστική ζωή, παθήσεις όπως ο σακχαρώδης διαβήτης, κληρονομικότητα και άγχος - μεμονωμένα αλλά κυρίως σε συνδυασμό μεταξύ τους - δημιουργούν ένα «ναρκοπέδιο» πάνω στο οποίο περπατά εν αγνοία του, κυρίως ο ανδρικός πληθυσμός ηλικίας 45 έως 55 ετών, που ανήκει στην κατηγορία υψηλού κινδύνου (οι γυναίκες συνήθως προφυλάσσονται αρκετά μέχρι την εμμηνόπαυση από τις ορμόνες του φύλου τους). Βέβαια, αυτή η ηλικιακή δεκαετία δεν είναι η μόνη που πλήττεται. Κινδυνεύουν και οι νεότεροι αλλά κυρίως οι άνω των 55 ετών όπου, επιπροσθέτως, εξομοιώνεται ο κίνδυνος για άνδρες και γυναίκες, επειδή μετά την εμμηνόπαυση οι γυναίκες χάνουν την προστατευτική ασπίδα των οιστρογόνων.
Το έμφραγμα πλήττει στην συντριπτική πλειονότητα των περιπτώσεων κατοίκους των ανεπτυγμένων χωρών και των πόλεων. Στην Ελλάδα, καταγράφονται κάθε χρόνο 25.000 νέα κρούσματα.
Οι κακές συνήθειες σε πρώτο στάδιο δημιουργούν την αρτηριοσκλήρυνση. Η αρτηριοσκλήρυνση είναι η σταδιακή εναπόθεση λιπαρών ουσιών (λέγονται λιπώδη ιζήματα) στο εσωτερικό τοίχωμα των στεφανιαίων αρτηριών, η οποία σχηματίζει μία πλάκα (λέγεται αθηρωματική πλάκα) που στενεύει τη διάμετρό τους.
Το έμφραγμα αναπτύσσεται όταν κάποιο σημείο μιας στενεμένης αρτηρίας αποφραχθεί πλήρως από έναν θρόμβο αίματος, με συνέπεια να σταματήσει η τροφοδότηση του τμήματος της καρδιάς που εξαρτάται από αυτή την αρτηρία - και να αρχίσει η νέκρωσή του.
Συμπτώματα
Το έμφραγμα του μυοκαρδίου εκδηλώνεται συνήθως με πόνο στην περιοχή της καρδιάς. Από την ένταση και κυρίως τη διάρκεια του πόνου κρίνεται σε πρώτη φάση το μέγεθος και η σοβαρότητα της κατάστασης.
Στην πιο τυπική περίπτωση, ο ασθενής νοιώθει έναν δυνατό πόνο πίσω από το στέρνο, ο οποίος διαχέεται στην πλάτη, στον αυχένα και στο αριστερό χέρι. Είναι ένας πόνος έντονος, ο οποίος συνοδεύεται πολλές φορές από ζάλη, εφίδρωση και τάση προς έμετο, ενώ συχνά αναπτύσσεται και δύσπνοια. Ο πόνος μπορεί να διαρκέσει από μισή ώρα μέχρι και δύο ή περισσότερες, εάν δεν υπάρξει θεραπευτική παρέμβαση. Ο πόνος αυτός συχνά εμφανίζεται τις πρώτες πρωινές ώρες και δεν φεύγει με την ανάπαυση.
Δυστυχώς, κυρίως στους ηλικιωμένους και τους πάσχοντες από διαβήτη, το έμφραγμα μπορεί να εκδηλωθεί ύπουλα με βασικό σύμπτωμα την δύσπνοια και την δυσφορία στο στήθος. Σε τέτοια περίπτωση μπορεί να ερμηνευθεί ως δυσπεψία και να ανακαλυφθεί στη συνέχεια από ένα καρδιογράφημα, το οποίο καταγράφει την βλάβη που αυτό άφησε στην καρδιά.
Πρώτες βοήθειες
Μόνο αν είναι συναισθηματικής φύσης ο πόνος στην καρδιά μπορεί κανείς να τον υπομείνει μόνος και καρτερικά.
Η υποψία και μόνο ενός εμφράγματος δεν αφήνει περιθώρια για παράτολμους ελιγμούς, για πρόχειρες επί τόπου διαγνώσεις χωρίς νοσοκομείο, ούτε για ηρωισμούς. Στην προκειμένη περίπτωση, η υπομονή είναι από επιζήμια μέχρι θανατηφόρα. Εάν το έμφραγμα που δίνει τα πρώτα σημάδια του είναι σοβαρό- πράγμα που δεν μπορεί να εκτιμήσει παρά μόνο ένας γιατρός και, μάλιστα, με τη βοήθεια ειδικών μηχανημάτων- η σωτηρία βρίσκεται στην έγκαιρη διακομιδή σε νοσοκομείο.
Οι πρώτες κινήσεις, λοιπόν, είναι άμεση κλήση ασθενοφόρου, χαλάρωση των ρούχων και απόλυτη ακινησία, ώστε να μην κουράζεται καθόλου η καρδιά. Αν δεν υπάρχουν τα γνωστά υπογλώσσια χαπάκια που μπορούν να βοηθήσουν τα άτομα που ήδη πάσχουν από κάποιας μορφής καρδιοπάθεια, ένα χεράκι βοηθείας δίνει η κοινή ασπιρίνη η οποία έχει αντιθρομβωτικές ιδιότητες. Μασήστε την, λοιπόν, τοποθετώντας την κάτω από τη γλώσσα, ώστε να απορροφηθεί πιο γρήγορα από τον οργανισμό. Προσοχή, όμως: η ασπιρίνη μπορεί να είναι σωτήρια μόνο για όσους δεν αντιμετωπίζουν πεπτικά προβλήματα, δεν είναι αλλεργικοί σε αυτήν ή δεν έχουν άλλες παθήσεις στις οποίες απαγορεύεται η χρήση της.
Σε περίπτωση, βέβαια, που το οξύ έμφραγμα κάνει καρδιακή ανακοπή και ο ασθενής χάσει τις αισθήσεις του ή σταματήσει ο χτύπος της καρδιάς του, τότε επιβάλλεται να του δοθούν από τους γύρω του οι πρώτες βοήθειες: μιλάμε για την καρδιοαναπνευστική ανάνηψη, κατά την οποία γίνονται μαλάξεις στο στέρνο και τεχνητή αναπνοή έως ότου έρθει το ασθενοφόρο ή μεταφερθεί ο πάσχων στο νοσοκομείο.
Διάγνωση
Η διάγνωση αρχίζει με την λήψη του ιστορικού και συνεχίζεται με εξετάσεις. Πρώτα γίνεται καρδιογράφημα και αναλύσεις αίματος, και στη συνεχεία ο γιατρός κρίνει αν πρέπει να κάνει υπερηχογράφημα καρδιάς, σπινθηρογράφημα μυοκαρδίου, καρδιακό καθετηριασμό ή ακόμα και στεφανιογραφία. Οι βασικότερες αρχικές εξετάσεις, όμως, είναι το καρδιογράφημα και οι αναλύσεις αίματος.
Το καρδιογράφημα χρησιμοποιεί ηλεκτρομαγνητικά κύματα για να διερευνήσει τις διάφορες «ζώνες» του μυοκαρδίου και να επιβεβαιώσει κατ' αρχήν την ύπαρξη ή όχι του εμφράγματος, το σημείο όπου αυτό «χτύπησε», αλλά και την εξέλιξή του. Έμφραγμα σημαίνει «ανεξίτηλη βλάβη στην καρδιά», η οποία αφήνει το σημάδι της τόσο σε επίπεδο πληγής (δηλαδή στο συγκεκριμένο σημείο που επλήγη) όσο και σε επίπεδο μεγέθους της νέκρωσης που προκαλεί. Την νέκρωση αυτή «διαβάζει» σε όλη της την έκταση το καρδιογράφημα, στις πρώτες κρίσιμες στιγμές από τη διακομιδή στο νοσοκομείο. Και τις αμέσως επόμενες εβδομάδες, όμως, είναι πολύτιμο, καθώς καταγράφει την σταδιακή βελτίωση αλλά και τις μόνιμες βλάβες ή επιπλοκές που μπορεί να προκύψουν από το έμφραγμα (λ.χ. την καρδιακή ισχαιμία και τις αρρυθμίες).
Οι εξετάσεις αίματος είναι πολύ σημαντικές διότι, στη διάρκεια του εμφράγματος, τα κύτταρα του μυοκαρδίου απελευθερώνουν ορισμένα ένζυμα στο αίμα. Από τα επίπεδα αυτών των ενζύμων μπορεί να αποσαφηνιστεί η εικόνα για το πόσο μεγάλη είναι η βλάβη που υπέστη η καρδιά.
Το σπινθηρογράφημα μυοκαρδίου είναι μία εξέταση που «φωτογραφίζει» τον βαθμό αιμάτωσης των μυών της καρδιάς. Βασικά εργαλεία για την εξέταση αυτή είναι μία κάμερα και το θάλλιο.
Η κάμερα είναι ένα ειδικό φωτογραφικό μηχάνημα με μία ή τρεις κεφαλές που περιστρέφονται γύρω από τον θώρακα του ασθενούς βγάζοντας φωτογραφίες του μυοκαρδίου σε διάφορες φάσεις κοπώσεως και ηρεμίας. Το θάλλιο-201 είναι μία ελαχίστως ραδιενεργός ουσία, απόλυτα ασφαλής σύμφωνα με τους επιστήμονες, η οποία εισάγεται με ενδοφλέβια ένεση στο αίμα του εξεταζόμενου και όταν φθάνει με αυτό στην καρδιά μπαίνει στα μυϊκά της κύτταρα και τα «φωτίζει».
Μια καρδιά λειτουργεί καλά όταν είναι καλά αιματωμένη. Αν είναι καλά αιματωμένη απορροφά και περισσότερο θάλλιο, επομένως αποτυπώνεται «φωτεινή». Στην αντίθετη περίπτωση όταν μία περιοχή της καρδιάς δεν αιματώνεται καλά, απορροφά λιγότερο θάλλιο και απεικονίζεται στη φωτογραφία «σκοτεινή».
Έτσι μέσα από το παιχνίδι των φωτοσκιάσεων στις διάφορες φωτογραφίες της καρδιάς οι γιατροί μπορούν να έχουν μία αναλυτική κλινική εικόνα της, από το σημείο όπου μπορεί να πάσχει μέχρι το μέγεθος των ελλειμμάτων αίματος. Με αυτά τα στοιχεία μπορούν να εκτιμήσουν την σοβαρότητα της στεφανιαίας νόσου, την αποτελεσματικότητα της θεραπείας μετά από έμφραγμα αλλά και άλλες πτυχές διαφόρων άλλων καρδιακών δυσλειτουργιών και παθήσεων.
Αντιμετώπιση-Θεραπεία
Σε περίπτωση σοβαρού εμφράγματος, και μόνη η έγκαιρη άφιξη στο νοσοκομείο ισοδυναμεί κατά 90% και πλέον με σωτηρία. Όσοι προλαβαίνουν να φθάσουν, λοιπόν, είναι οι τυχεροί αφού εκεί μόνο κατά ένα 7-8% το έμφραγμα αποβαίνει μοιραίο, ενώ έξω από το νοσοκομείο το 50% των σοβαρών περιστατικών δεν καταφέρνουν να επιβιώσουν.
Όταν ο ασθενής μπει στο νοσοκομείο και επιβεβαιωθεί το έμφραγμα, θα οδηγηθεί στην Μονάδα Εμφραγμάτων. Εκεί οι γιατροί είτε θα του χορηγήσουν θρομβολυτικά φάρμακα για να «ανοίξουν» την αρτηρία και να διαλύσουν τον θρόμβο που την «έφραξε», είτε θα κάνουν μία μικρή επέμβαση με καθετήρα με την οποία θα «ανοίξουν» την αρτηρία και θα σπάσουν τον θρόμβο, σταματώντας έτσι την επέκταση της νέκρωσης.
Ο συνήθης χρόνος νοσηλείας στη Μονάδα Εμφραγμάτων δεν ξεπερνά τις 3-4 μέρες. Στη διάρκειά τους, ο ασθενής θα υποβάλλεται συνεχώς σε εξετάσεις για να αποτυπωθεί η πλήρης εικόνα της κατάστασής του, ενώ θα υποβληθεί και σε καρδιακό καθετηριασμό.
Ο καρδιακός καθετηριασμός είναι μια απλή επέμβαση ρουτίνας (δεν απαιτεί καν ολική αναισθησία) με την οποία εντοπίζουν οι γιατροί την αρτηρία που έχει πληγεί και την επισκευάζουν.
Από την πορεία της υγείας του ασθενούς θα εξαρτηθεί αν στη συνέχεια χρειάζεται κάποια χειρουργική επέμβαση (μπάι-πας, αγγειοπλαστική με μπαλονάκι κ.τ.λ.) ή αν αρκεί μια απλή φαρμακευτική αγωγή και, βεβαίως, κάποιες αλλαγές στον τρόπο ζωής, που θα του επιτρέψουν να έχει μία φυσιολογική ζωή.
Νέος τρόπος ζωής
Το έμφραγμα είναι ένας σταθμός στη ζωή που σηματοδοτεί ένα τέλος και μία αρχή. Θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε αυτή τη νέα αρχή σαν ένα είδος επιστροφής στην τάξη, δηλαδή στην αφαίρεση των παραγόντων κινδύνου. Ο ασθενής θα πρέπει να ζει με γνώμονα το μέτρο - το μέτρο που όλοι θα έπρεπε να ακολουθούμε, αλλά ειδικά για όσους επέζησαν από το έμφραγμα επιβάλλεται δια. ροπάλου - ειδάλλως, έχουν αυξημένες πιθανότητες να πάθουν κι άλλο. Κανείς δεν μπορεί να στηριχθεί και να επαναπαυθεί μόνο στα φάρμακα αν δεν αλλάξει τρόπο ζωής.
Στη νέα ρότα περίοπτη θέση κατέχει η λέξη «τέλος». Τέλος στο κάπνισμα, στην παχυσαρκία, στα λίπη, στα κρέατα που ανεβάζουν την χοληστερίνη, τέλος στην πολυφαγία και στην καθιστική ζωή. Τι πρέπει να κάνει ο ασθενής; Να ασκείται, να τρέφεται υγιεινά (συνιστώνται πολλές σαλάτες, όσπρια, φρούτα και δημητριακά ολικής αλέσεως, ψάρια και απαραίτητα 1-2 ποτηράκια κρασί την ημέρα), καθώς και να μην. συγχύζεται, ούτε να αγχώνεται.
Πρόληψη
Το έμφραγμα χτυπά ύπουλα και απροσδόκητα αλλά όχι και τελείως απροειδοποίητα - στο 50% των περιπτώσεων τουλάχιστον. Τα πονάκια στο στήθος, οι μικρές και σύντομες αναπνευστικές δυσφορίες, η αύξηση των ενοχλήσεων σε περίπτωση κόπωσης, ακόμα και η στηθάγχη συνιστούν ένα καμπανάκι κινδύνου που δεν πρέπει να αρνείται κανείς να ακούσει. Ακόμη και αν η φύση των ενοχλήσεων αυτών ενδέχεται να είναι ψυχολογική - εκεί συνήθως προτιμούμε να τις αποδίδουμε, στο άγχος- έχουμε μόνο να κερδίσουμε από την διερεύνηση της αμφιβολίας, κυρίως εάν ανήκουμε σε κάποια από τις ομάδες υψηλού κινδύνου. Οι σχετικές εξετάσεις είναι εύκολες και ανώδυνες - και η πιο γνωστή είναι το τεστ κοπώσεως.
Το τεστ κοπώσεως γίνεται συνήθως σε κυλιόμενο τάπητα ή ποδήλατο. Η λειτουργία της καρδιάς καταγράφεται μέσα από μία «καταναγκαστική» και αυξανόμενη άσκηση που την κουράζει, αναγκάζοντάς την να «δουλέψει» περισσότερο. Αυτό που αναζητάται με την εξέταση είναι αν μπορεί η καρδιά να τροφοδοτείται επαρκώς με αίμα.
Την ώρα του τεστ κοπώσεως, ο γιατρός ελέγχει την καρδιακή λειτουργία με καρδιογραφήματα και συνεχή μέτρηση της αρτηριακής πίεσης, ώστε να διαπιστώσει αν το μυοκάρδιο αιματώνεται σωστά σε συνθήκες όπου απαιτείται περισσότερο οξυγόνο ή αν παρατηρούνται δυσλειτουργίες από στένωση αρτηριών και άλλων αιμοφόρων αγγείων.
Σε ασθενείς που δεν μπορούν να κινηθούν εύκολα το τεστ κοπώσεως γίνεται με παροχή ειδικών φαρμάκων.
Έρευνα
Η τελευταία δεκαετία έχει σηματοδοτήσει πραγματικά άλματα τόσο στον τομέα της πρόληψης του εμφράγματος, όσο και στην βελτίωση της ποιότητας ζωής των καρδιοπαθών.
Σήμερα οι γιατροί μπορούν να καταλάβουν καλύτερα τα οξέα στεφανιαία σύνδρομα και τους μηχανισμούς που τα προκαλούν.
Η αποκαλούμενη επεμβατική καρδιολογία δίνει τώρα απαντήσεις, ασύλληπτες πριν μερικά χρόνια, απαλλάσσοντας τον ασθενή από την περιπέτεια της καρδιοχειρουργικής επέμβασης, ή μιας δεύτερης εγχείρησης μετά από μπάϊ πας (εγχείρηση στεφανιαίας παρακάμψεως) που θα εγκυμονούσε τον κίνδυνο σοβαρών επιπλοκών.
Τώρα με μία απλή επέμβαση (αγγειοπλαστική) με τοπική αναισθησία στο αιμοδυναμικό εργαστήριο και με ελάχιστη νοσηλεία οι γιατροί μπορούν να διανοίξουν μία στενωμένη αρτηρία με την βοήθεια ειδικών καθετήρων, καθώς και να την επιδιορθώσουν. Με διάφορες τεχνικές και τεχνολογικά μέσα μπορούν να βάλουν το «μάτι» τους μέσα στο αγγείο (αγγειοσκόπηση), ενώ ξέρουν πια καλά τι σημαίνει θρόμβος και γιατί η διάλυσή του (θρομβόλυση) άλλες φορές βοηθάει και άλλες όχι.
Μεγάλη σημασία στην πρόληψη εμφράγματος έχει τώρα η μέτρηση της θερμοκρασίας της αθηρωματικής πλάκας μέσω της οποίας μπορεί να απαντηθεί το ερώτημα αν είναι επικίνδυνη για έμφραγμα ή όχι. Μία στένωση, ακόμη και πολύ σοβαρή, δεν εξελίσσεται υποχρεωτικά σε έμφραγμα, ενώ μία άλλη πολύ μικρότερη μπορεί να ισοδυναμεί με «βόμβα έτοιμη να εκραγεί». Η τεχνική είναι απλή και .ελληνική. Με ένα καθετήρα-θερμόμετρο, που επινοήθηκε και εξελίχθηκε από τον καθηγητή κ. Στεφανάδη και την ερευνητική του ομάδα στην Πανεπιστημιακή Καρδιολογική Κλινική που διευθύνει ο καθηγητής κ. Π. Τούτουζας, μετριέται η θερμοκρασία της αθηρωματικής πλάκας που αν είναι υψηλότερη από τα γειτονικά υγιή τμήματα κρούει τον κώδωνα του κινδύνου.
Χριστόδουλος Στεφανάδης, καθηγητής Καρδιολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών [Healthier World]
