Αγέρωχη Μονεμβασιά, κρεμασμένη στο βράχο
Μοναδική και ανεπανάληπτη παρά τους αιώνες που πέρασαν, συναρπαστική καθώς ατενίζει το Μυρτώο πέλαγος. Η Μονεμβασιά -μεσαιωνική, βυζαντινή και βενετσιάνικη- υποδέχεται αγέρωχη τους επισκέπτες της, έτοιμη να τους διηγηθεί την πολυκύμαντη ιστορία της.
Με «ένα φοβερό θεριό που ενέδρευε ξαπλωμένο μέσα στο νερό» την παρομοίασε ο Nίκος Καζαντζάκης μια νύχτα που έφτασε στη Μονεμβασιά. Αλλά και ο Φώτης Κόντογλου «αγριεύτηκε και θάμαξε» όταν την αντίκρισε το 1920. Στον Κώστα Ουράνη φάνηκε σαν «τεράστια καρένα καραβιού» και ο Στρατής Μυριβήλης την είδε σαν «πελώριο πολεμικό κράνος». Την είπαν «Γιβραλτάρ της Ανατολής», και υπήρξε το «Περιώνυμον Άστυ» του Αυτοκράτορα Ανδρόνικου Β', η «Θεόσωστος πόλη» των Παλαιολόγων του Μυστρά, το «Μενεξέ Καλέσι» (Κάστρο των λουλουδιών) των Τούρκων.
Περνώντας τη μοναδική είσοδο -«μόνη έμβαση» εξ ού και το όνομά της πόλης, Μονεμβασία- της καστροπολιτείας, νιώθεις ότι η ατμόσφαιρα αλλάζει, γεμίζει από τα μυστήρια του Μεσαίωνα και του Βυζαντίου. Σα να κάνεις μια βουτιά στο χρόνο. Στην πύλη υπάρχουν ακόμη τα ίχνη από τις σιδερένιες μπάλες που έριχναν τα κανόνια.
Αριστερά, μόλις μπεις, θα αντικρίσεις, μπροστά στο σπίτι του, το Γιάννη Ρίτσο, το Μονεμβασίτη ποιητή της Ρωμιοσύνης, να αγναντεύει τη θάλασσα μονολογώντας: «Μονοβασία, ο βράχος. Βράχος στο βράχο. Η αρχαία γνωριμία, η αδιάπτωτη… Τόπος της γέννησής μου: Άκρα Μινώα.»
Ο κεντρικός δρόμος, πάντοτε γεμάτος ζωή και χρώματα από τους εκατοντάδες επισκέπτες που περιφέρονται στα τουριστικά μαγαζιά και τα καφέ οδηγεί στην κεντρική πλατεία. Τώρα πια οι μόνιμοι κάτοικοι της παλιάς πόλης είναι λίγοι, τα ανακαινισμένα σπίτια όμως φανερώνουν ότι η έλξη της είναι αδιάλειπτη, έτσι πολλά από τα παλιά παραδοσιακά κτήρια έχουν μετατραπεί σε όμορφους ξενώνες.
Περιδιαβαίνοντας τα καλντερίμια, με τα σπίτια κολλημένα το ένα στο άλλο, θα συναντήσετε πολλές εκκλησίες -κάποιοι μέτρησαν περίπου σαράντα- με αρχιτεκτονικό και ιστορικό ενδιαφέρον. Η πιο σημαντική και η πιο μεγάλη είναι η εκκλησία του Ελκόμενου Χριστού, η μητρόπολη της Μονεμβασιάς. Βρίσκεται στην πλατεία της κάτω πόλης και την ίδρυσε το 13ο αιώνα ο αυτοκράτορας Ανδρόνικος ο Παλαιολόγος, αλλά πήρε τη σημερινή μορφή της επί των Ενετών, το 1691. Στη θέση της παλιάς εικόνας του Ελκόμενου Χριστού, στο εικονοστάσι, σήμερα βρίσκεται μια άλλη, του 17ου αιώνα. Εκεί θα δείτε μια εξαιρετική εικόνα της Σταύρωσης από το 14ο αιώνα και δύο μαρμάρινους αυτοκρατορικούς θρόνους.
Άλλες σημαντικές εκκλησίες, που συνδυάζουν βυζαντινά και ενετικά στοιχεία, είναι ο Άγιος Νικόλαος και η Παναγία η Μυρτιδιώτισσα ή Κρητικιά, ενώ πολλοί είναι οι θρύλοι για το πώς έφτασε στην εκκλησία της Παναγίας της Χρυσαφίτισσας η εικόνα της από το χωριό Χρυσάφα, κοντά στη Σπάρτη. Αξίζει τον κόπο να πάτε στο Μουσουλμανικό Τέμενος, κτήριο του 16ου αιώνα, που στεγάζει την Αρχαιολογική Συλλογή - τα αρχαιολογικά ευρήματα από τις ανασκαφές στο χώρο της Μονεμβασιάς. Σύμφωνα με την παράδοση, ήταν η εκκλησία του Αγίου Πέτρου, επισκόπου της Μονεμβασιάς, που στην τουρκοκρατία έγινε τζαμί.
Ώρα να ανηφορίσετε στην άνω πόλη, καρφωμένη στην κορυφή του βράχου, που σ' εκείνο το σημείο σχηματίζει ένα ευρύχωρο πλάτωμα. Στέκουν ακόμη εκεί τα τείχη, τα σπίτια και οι πύργοι, οι μεγάλες στέρνες για το νερό και ό,τι απέμεινε από την κατοικία του Ενετού κυβερνήτη.
Στην ανατολική μεριά του βράχου θα θαυμάσετε το πιο σημαντικό μνημείο της Μονεμβασιάς, την οκταγωνική εκκλησία της Αγίας Σοφίας. Χτίστηκε στο τέλος του 12ου και τις αρχές του 13ου αιώνα από τον αυτοκράτορα Ανδρόνικο. Επί τουρκοκρατίας έγινε τζαμί και οι τοιχογραφίες της καλύφθηκαν με ασβέστη. Ούτε οι αλλαγές, όμως, ούτε ο χρόνος που πέρασε κατόρθωσαν να αλλοιώσουν τις αρμονικές αναλογίες της και το αριστοτεχνικό εσωτερικό της, όπου σώζονται λίγες αλλά εξαιρετικές τοιχογραφίες από την εποχή της ίδρυσής της.
Διασχίζοντας τη γέφυρα με τις τοξωτές καμάρες, θα φτάσετε στο νοτιοδυτικό κομμάτι του βράχου, όπου είναι χτισμένη η κάτω πόλη που βλέπει στη θάλασσα. Κοιτάζοντας από εκεί κάτω προς το πέλαγος, θα νομίζετε πως ο χρόνος έχει σταματήσει...
Το Πάσχα
Αν βρεθείτε εκεί το Πάσχα, θα απολαύσετε το μοναδικό θέαμα της περιφοράς του Επιταφίου στα πλακόστρωτα σοκάκια της μεσαιωνικής πολιτείας και θα συγκινηθείτε από την υποβλητική και κατανυκτική ατμόσφαιρα που δημιουργούν οι ψαλμωδίες που αντηχούν στο βράχο της Μονεμβασιάς, αλλά και οι κάτοικοι που τον ακολουθούν με τα λευκά τους κεριά. Όλες οι λειτουργίες των ημερών τελούνται στην εκκλησία του Ελκόμενου Χριστού. Το απόγευμα της Κυριακής του Πάσχα γίνεται στον περίβολο της εκκλησίας το παραδοσιακό κάψιμο του Ιούδα - ενός ανθρώπινου ομοιώματος από ξύλα και άχυρα, μέσα στο οποίο έχουν τοποθετηθεί εκρηκτικά.
ΕΛΛΗ ΚΟΝΤΟΝΑΣΙΟΥ
