Γράφει η Ειρήνη Κυρμιζάκη
...Και εγένετο φως, φως τεχνητό, μια ανθρώπινη ασπίδα στο σκοτάδι, που κάλυψε σαν μανδύας τα «μυστήρια» της νύχτας: τον ουρανό, τα αστέρια και το Φεγγάρι. Ωστόσο, το σύγχρονο, διαρκώς φωτεινό, αστικό περιβάλλον και η αντανάκλαση του τεχνητού φωτισμού από τα συστατικά της γήινης ατμόσφαιρας έχει σοβαρές επιπτώσεις στο περιβάλλον και η κακή χρήση του προκαλεί το γνωστό πρόβλημα της Φωτορύπανσης.
Μενέλαος Λουντέμης, απόσπασμα από το μυθιστόρημα Ένα Παιδί Μετράει τ’ Άστρα: «Πήχτωσε το βράδυ... Ανάψανε οι λαμπάδες τ\' ουρανού. Όλα ήταν γάλα... γάλα... λουλακί... και σπίθες. Το ποτάμι μουρμούριζε μες τον ύπνο του κρυφά παραμιλητά. Το παιδί κείνο το βράδυ δεν κοιμήθηκε... ολόκληρο το βράδυ. Έγραψε το πιο πικρό, το πιο μεγάλο του παραμύθι. Την αυγή ξεκίνησε. Ήταν... παρηγορημένο. Είχε καταφέρει όλη τη νύχτα να μετρήσει τ\' άστρα. Να τα μετρήσει όλα... σιγά σιγά... ένα ένα... Όλα... Και τα βρήκε σωστά.Ο αρχέγονος φόβος του ανθρώπου για το σκοτάδι, γι’ αυτό που «κρύβει» η νύχτα και που δεν μπορεί να ελέγξει, αντιμετωπίστηκε με το τεχνητό φως που αποδείχθηκε χρήσιμο και εντέλει αναπόσπαστο κομμάτι του ανθρώπινου πολιτισμού. Με τη χρήση του ο άνθρωπος επέκτεινε τις δραστηριότητές του κατά τη διάρκεια της νύχτας.
Όμως ο υπερβολικός, και πιο συγκεκριμένα ο κακός φωτισμός των αστικών περιοχών, έχει ως άμεση συνέπεια τη δημιουργία ενός φωτεινού κλωβού, με αποτέλεσμα να εμποδίζεται ο κάτοικος των περιοχών αυτών να έρθει σε επαφή και επικοινωνία με το φυσικό περιβάλλον, δηλαδή με το νυκτερινό ουρανό, με άμεση συνέπεια τον αποκλεισμό του, σε ένα απόλυτα τεχνητό περιβάλλον, με καταστροφικές συνέπειες στη ψυχική του υγεία και τη συμπεριφορά του.
Μέχρι πρόσφατα τη Φωτορύπανση τη θεωρούσαν πρόβλημα των αστρονόμων, των ρομαντικών και όσων στρέφονται στον ουρανό. Ως Φωτορύπανση ορίζεται «η παρεμπόδιση της θέασης ουρανίων αντικειμένων από τον τεχνητό φωτισμό», ο ορισμός αυτός όμως κρίνεται πλέον ανεπαρκής, διότι περιορίζεται σε ένα μικρό μέρος του προβλήματος, που είναι πιο σύνθετο και περίπλοκο.Άμεσες συνέπειες της Φωτορύπανσης είναι:
1) η κατασπατάληση ενεργειακών πόρων για φωτισμό που δεν εξυπηρετεί σωστά το σκοπό του,
2) η δημιουργία θάμβωσης με αποτέλεσμα την πρόκληση τροχαίων ατυχημάτων,
3) την όχληση που προκαλούν τα φωτιστικά σώματα όταν φωτίζουν τις κατοικίες μας και προκαλούν προβλήματα αϋπνίας
4) η συμβολή στο φαινόμενο του θερμοκηπίου,
5) η ανατροπή της οικολογικής ισορροπίας, αφού σε πολλές περιπτώσεις τα φώτα των πόλεων δημιουργούν την εντύπωση σε πουλιά και ζώα ότι είναι ημέρα.
Το φυσικό φως είναι μια ισχυρή βιολογική δύναμη, όχι όμως και το τεχνητό φως που ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, άλλωστε, θεωρεί «πηγή μίανσης», καθώς η έκθεση του ανθρώπου σε αυτό προσβάλλει και αποδυναμώνει το ανοσοποιητικό σύστημα, ταράζει τον οργανισμό και δεν σέβεται τη βασική ανάγκη του σώματος να ξεκουράζεται στο απόλυτο σκοτάδι.
Πιο συγκεκριμένα μειώνει την παραγωγή της μελατονίνης, ορμόνης στον εγκέφαλο που απελευθερώνεται κατά τη διάρκεια του βραδινού ύπνου, επηρεάζοντας σοβαρά το βιολογικό ρολόι σε σημείο που το σώμα συγχέει τη μέρα με τη νύχτα. Αν αυτό συμβαίνει στον άνθρωπο που είναι θηλαστικό της ημέρας, φανταστείτε τί συνέπειες έχει η Φωτορύπανση στα νυχτόβια είδη.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ότι από κάποιες κοιλάδες της Ελβετίας εξαφανίστηκε το είδος της νυχτερίδας Rhinolophus hipposideros, όταν ξαφνικά φωταγωγήθηκαν οι δρόμοι. Έτσι, το περιβάλλον, ο άνθρωπος και τα όντα του πλανήτη έχουν ανάγκη από χρόνο παραμονής στο σκοτάδι για να συντελεστούν διάφορες αναγκαίες λειτουργίες, όπως και στο φως.
Για την αντιμετώπιση της Φωτορύπανσης κρίνεται απαραίτητη η ενημέρωση των κρατικών φορέων, αλλά και η ευαισθητοποίηση των πολιτών για τις σοβαρές επιπτώσεις της στην οικονομία και στο περιβάλλον. Για παράδειγμα, τα φωτιστικά των δημόσιων και ιδιωτικών χώρων, πρέπει να είναι έτσι κατασκευασμένα ώστε να φωτίζουν μόνον τα αντικείμενα για τα οποία προορίζονται και να προάγουν τον σωστό φωτισμό, αλλιώς προκαλούν θάμβωση, οπτική όχληση και εντέλει ρύπανση.Επιπλέον, το οικονομικό κόστος τους είναι πολύ μεγάλο. Η θέσπιση κανόνων δικαίου, μπορεί να είναι αποτελεσματική για την προστασία του περιβάλλοντος. Διεθνείς προσπάθειες καταγραφής της Φωτορύπανσης πραγματοποιούν το Globe at Night, το Great World Wide Star Count και το How Many Stars.
«Το σκοτάδι κρίνεται τόσο ουσιαστικό στη βιολογική μας ευημερία και στον εσωτερικό μηχανισμό μας όσο και το φως», δηλώνει ο Verlyn Klinkenborg του National Geographic. Κάποιος που βρίσκεται στο Σύνταγμα των Αθηνών βραδινή ώρα και υψώσει το βλέμμα στον ουρανό, μπορεί να δει μόνο το φεγγάρι και τους πολύ λαμπερούς αστέρες, χωρίς όμως καλή ευκρίνεια.
Αν βρισκόταν στην ύπαιθρο θα μπορούσε να δει με γυμνό μάτι τα χρώματα και τα σμήνη των αστέρων, να διακρίνει αμυδρούς αστέρες και νεφελώματα, να αναγνωρίσει αστερισμούς και λαμπερούς πλανήτες, όπως τον Δία και την Αφροδίτη να μεταβάλουν τη θέση τους στον ουράνιο θόλο κατά τη διάρκεια ενός έτους. Ένα παιδί που ζει στην πόλη δεν μπορεί να μετρήσει τ΄ άστρα, ούτε να νιώσει το δέος του ουρανού, σαν το μικρό ήρωα του Λουντέμη.
[Blue Planet]
