Να τι μπορεί να συμβεί _ και συμβαίνει συχνά: το παιδί σηκώνεται από το κρεβάτι και πάει στο παράθυρο, το ανοίγει και βγαίνει έξω. Ή σηκώνεται, πάει στο χολ, κατεβαίνει τη σκάλα, πάει στη βεράντα κι αν δεν το προλάβετε βρίσκεται μέσα στην πισίνα.
Το παιδί υπνοβατεί. Και δεν είναι το μόνο, αναφέρει η εφημερίδα «Ουάσινγκτον Ποστ». Σύμφωνα με ορισμένους υπολογισμούς, ποσοστό έως 17% των παιδιών υπνοβατούν μεταξύ των ηλικιών 4 και 12 ετών, με τα περισσότερα συμβάντα να καταγράφονται από τα 8 μέχρι τα 12 χρόνια τους.
Η υπνοβασία είναι λιγότερο συχνή στους ενήλικες, προσβάλλοντας ποσοστό έως 4% εξ αυτών, αν και στις μεγάλες ηλικίες μπορεί να είναι πολύ πιο επικίνδυνη, όπως αποδεικνύει και η πρόσφατη περίπτωση 59χρονου Βρετανού υπνοβάτη ο οποίος στραγγάλισε τη γυναίκα του παρασυρμένος από τον εφιάλτη που έβλεπε (για την ιστορία, αθωώθηκε στα τέλη Νοεμβρίου από τα βρετανικά δικαστήρια).
Η υπνοβασία είναι τόσο παλιά όσο ο άνθρωπος (αναφέρονται περιστατικά πολύ πριν από την εποχή του Ιπποκράτη), αλλά ακόμα και σήμερα πολλά παραμένουν άγνωστα γι' αυτήν. Συνήθως εκδηλώνεται κατά το πρώτο τρίτο του ύπνου και τα χαρακτηριστικά της είναι κοινά: τα μάτια είναι ανοικτά (πλην όμως σε σύγχυση ή «γυάλινα»), ενώ μπορεί να υπάρχει ομιλία, συχνά μπερδεμένη. Το να τους ξυπνήσει κανείς οδηγεί σε σοβαρή σύγχυση, οπότε οι ειδικοί λένε ότι είναι καλύτερα να τους αφήνουμε στην ησυχία τους.
«Τον υπνοβάτη πρέπει να τον παρακολουθούμε και να αφήνουμε την υπνοβασία να κάνει τον κύκλο της, εκτός πια κι αν δούμε επικίνδυνη συμπεριφορά», λέει η δρ Τζόντι Μίντελ, κλινική ψυχολόγος και καθηγήτρια Ψυχιατρικής στο Πανεπιστήμιο Σεντ Τζόζεφ, στη Φιλαδέλφεια. «Αν τον οδηγήσουμε ήρεμα πίσω στο κρεβάτι μπορεί να τον βοηθήσουμε, διότι το πιθανότερο είναι πως θα ξανακοιμηθεί και όταν ξυπνήσει δεν θα θυμάται τίποτα».
«Αυτό που αντιμετωπίζουμε στην υπνοβασία είναι ένας εγκέφαλος που κοιμάται και ένα κορμί που είναι ξύπνιο», λέει η δρ Ντόνα Άραντ, κλινική διευθύντρια του Κέντρου Διαταραχών Ύπνου στο Ιατρικό Κέντρο Κέτερινγκ, του Οχάιο. «Οι υπνοβάτες συνηθίζουν να κάνουν ό,τι και στην καθημερινότητά τους, καθώς έχουν κάποια, αν και πολύ μειωμένη, συνείδηση του χώρου που τους περιβάλλει». Υπάρχουν βέβαια και οι ασυνήθιστες συμπεριφορές όπως το να μπερδεύει ο υπνοβάτης την ντουλάπα με το μπάνιο (αυτό είναι συχνό στα αγόρια), να φτιάχνει ένα σάντουιτς και να το τρώει ή, πολύ σπάνια, να παίρνει το αυτοκίνητο και να πηγαίνει μια βόλτα!
Θεραπείες
Θεραπείες για την υπνοβασία δεν υπάρχουν, εκτός από τη μείωση του στρες και την καταπολέμηση της έλλειψης ύπνου ώστε να μην κοιμάται ένας ενήλικας «ξερός».
Όσον αφορά τα παιδιά, ένας υπνάκος το μεσημέρι μπορεί να βοηθήσει. Αν πάλι τα επεισόδια της υπνοβασίας είναι προβλέψιμα, να ξυπνάτε εντελώς το παιδί περίπου μισή ώρα πριν από το επεισόδιο και μετά να το αφήνετε να ξανακοιμηθεί. Αν το κάνετε κάθε μέρα, επί ένα μήνα, θα δείτε ότι οι υπνοβασίες θα μειωθούν κατά το ήμισυ, λέει η δρ Άραντ. Καλό είναι επίσης να μην αφήνετε το παιδί να κοιμάται σε άλλα σπίτια.
Τα γονίδια και η αρχιτεκτονική του ύπνου
Η υπνοβασία διαθέτει γενετική συνιστώσα: οι πιθανότητες να υπνοβατεί ένα παιδί δεκαπλασιάζονται εάν είναι υπνοβάτης ένας γονιός ή το αδελφάκι του. Τα καλά νέα είναι πως η συντριπτική πλειονότητα των παιδιών παύουν να υπνοβατούν μεγαλώνοντας, γι' αυτό και οι γιατροί δεν τη θεωρούν σοβαρό ιατρικό πρόβλημα. Η ασφάλεια είναι βέβαια ένα θέμα, καθώς δεν είναι διόλου απίθανο να σκοντάψει ο ανήλικος ή ενήλικος υπνοβάτης, να πέσει, να σκαρφαλώσει σε ένα παράθυρο ή να ανοίξει την πόρτα και να βγει έξω.
Στην εμφάνιση της υπνοβασίας σημαντικό ρόλο παίζει η αρχιτεκτονική του ύπνου. Όλοι οι άνθρωποι έχουν έναν προκαθορισμένο κύκλο ύπνου που συνήθως διαρκεί 90-120 λεπτά και επαναλαμβάνεται καθ' όλη τη διάρκεια της νύχτας. Ο κύκλος αυτός χωρίζεται στον RΕΜ ύπνο και στον μη REM ύπνο. Ο μη REM ύπνος εμφανίζεται πρώτος και με τη σειρά του χωρίζεται σε τρία υποστάδια. Η υπνοβασία εμφανίζεται σχεδόν πάντοτε στο τρίτο υποστάδιο του μη REM ύπνου, που γενικά αντιπροσωπεύει τον πιο βαθύ ύπνο της βραδιάς.
Κάθε στάδιο και υποστάδιο του ύπνου χαρακτηρίζεται από διαφορετική δραστηριότητα του εγκεφάλου _ στο τρίτο υποστάδιο του μη REM ύπνου η δραστηριότητα του εγκεφάλου είναι πραγματικά πολύ αργή. Και ξαφνικά, σε μερικούς ανθρώπους, η έκρηξη: πετάγονται από το κρεβάτι και αρχίζουν να υπνοβατούν. Γιατί; Ουδείς γνωρίζει.
«Δεν έχουμε ιδέα τι συμβαίνει ξαφνικά στον εγκέφαλο», λέει η δρ Μίντελ που μελετάει τον ύπνο εδώ και 20 χρόνια. Η δρ Άραντ, από την πλευρά της, η οποία μελετά τον ύπνο εδώ και 30 χρόνια, εικάζει ότι κάτι συμβαίνει στη χημεία του εγκεφάλου και δεν γίνεται ομαλά η μετάβαση στο επόμενο στάδιο του ύπνου.
Πώς λοιπόν ξεπερνούν τα παιδιά την υπνοβασία; Η απάντηση κρύβεται στη δυναμική του τρίτου υποσταδίου του μη REM ύπνου. Η διάρκεια αυτού του υποσταδίου μειώνεται σημαντικά καθώς μεγαλώνουμε: στα πολύ μικρά παιδιά καταλαμβάνει το 50% της συνολικής διάρκειας του μη REM ύπνου, αλλά μετά τα 8-9 χρόνια αρχίζει να μειώνεται φθάνοντας στο 25% στα 18 μας χρόνια και σχεδόν εξαφανίζεται μέχρι να γίνουμε 40 ετών. Συνήθως όταν εξαφανιστεί το τρίτο υποστάδιο, εξαφανίζεται και η υπνοβασία.
Πότε η υπνοβασία γίνεται επικίνδυνη
Στους ενήλικες που υπνοβατούν, το τρίτο υποστάδιο του μη REM ύπνου δεν εξαφανίζεται εντελώς. Ωστόσο, μπορεί να εκδηλωθεί υπνοβασία και σε άλλα στάδια του κύκλου του ύπνου _ και τότε είναι που μπορεί να καταστεί επικίνδυνη η υπνοβασία. Γιατί; Η απάντηση κρύβεται στον ρόλο του σταδίου REM και του σταδίου μη REΜ του ύπνου. Στο πρώτο μπαίνει σε μια σειρά ο εγκέφαλός μας, ενώ στο δεύτερο ανακτά τις δυνάμεις του το σώμα.
Για να μπει σε μια σειρά ο εγκέφαλος (δηλαδή για να «ταξινομήσει» ό,τι έγινε τη μέρα, να «ξεδιαλύνει» τα στοιχεία που συγκέντρωσε, να συνδέσει όλες τις πληροφορίες, να καταγράψει τις αναμνήσεις κ.τ.λ.) ουσιαστικά παραλύει τους σκελετικούς μυς _ πιθανώς επειδή έχει τόσο φόρτο εργασίας, ώστε φροντίζει να μας προστατεύσει από ατυχήματα. Επιπλέον, στη διαδικασία του «ξεσκαρταρίσματος» των πληροφοριών αναπτύσσονται και τα περισσότερα όνειρα που βλέπουμε _ και εδώ ακριβώς κρύβεται ο κίνδυνος, όπως έγινε και στην περίπτωση του 59χρονου Μπράιαν Τόμας.
Πρακτικά αυτό σημαίνει πως «υπάρχει περίπτωση η παράλυση των σκελετικών μυών να μην είναι πλήρης _ και η έλλειψή της, σε συνδυασμό με ένα κακό όνειρο ή με την ενστικτώδη αντίδραση σε κάτι που εκλαμβάνουμε ως κίνδυνο, μπορεί να έχει ολέθριες συνέπειες», εξηγεί η δρ Έλεν Έμσελεμ, διευθύντρια στο Κέντρο Διαταραχών Ύπνου & Αγρυπνίας του Μέριλαντ.
«Γι' αυτό και πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί εάν προσπαθήσουμε να ξυπνήσουμε έναν υπνοβάτη: αν εκείνη την ώρα βλέπει στο όνειρό του πως δέχεται επίθεση, μπορεί να επιτεθεί άθελά του σε εμάς».
Αν συνεπώς πρέπει να ξυπνήσετε έναν υπνοβάτη, ανάψτε το φως, βγείτε από το δωμάτιο και φωνάξτε τον απ' έξω. Ή, όπως λέει η δρ Άραντ, «ετοιμαστείτε να σκύψετε και φορέστε ένα κράνος».
[ΤΑ ΝΕΑ]
